سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

فرحناز هاشمی: بیست‌و‌هشتمین نشست کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد موسوم به (کاپ‌28) امسال برای دومین بار در خاورمیانه و این بار در امارات متحده عربی در دوبی با حضور برخی رؤسای جمهوری، وزرا و نمایندگان بخش دولتی و خصوصی حدود 196 کشور جهان برگزار شد. همان‌طور که انتظار می‌رفت، نشست امسال نیز با وعده‌های مالی و تعهدات جدید برخی از کشورهای توسعه‌یافته همراه بود. با این حال با توجه به روند فعلی گرمایش زمین، افزایش جمعیت جهان، افزایش مصرف و تهدیدات تغییر اقلیم این پرسش اصلی باقی است که آیا تحقق اهداف و تعهدهای کشورها در توافق پاریس به‌ویژه درباره مهم‌ترین مأموریت جهان یعنی به صفر رساندن نسبت انتشار کربن به ترتیب یا ذخیره کربن تا سال 2050 امکان‌پذیر است؟ برای پاسخ به این پرسش و همچنین آگاهی از جزئیات بیشتری از مباحث و تصمیمات مهم در کاپ‌28 گفت‌وگویی را با دکتر حمیدرضا سلیمانی، رئیس مرکز نوآوری و فناوری منابع طبیعی و کارشناس ارشد تغییرات اقلیمی، انجام داده‌ایم. او که سابقه حضور در چند نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد به نمایندگی از ایران را در کارنامه کاری خود دارد، درباره تحقق هدف انتشار صفر کربن در جهان تا سال 2050 میلادی چندان خوش‌بین نیست. سلیمانی می‌گوید: با توجه به ارائه گزارش‌های مراجع علمی معتبر بین‌المللی در این نشست مبنی بر افزایش بالای گازهای گلخانه‌ای در جهان، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی را درباره تحقق هدف انتشار صفر کربن از طرف کشورها تصور کرد. سلیمانی گذار تدریجی از سوخت فسیلی، تقویت صندوق ضرر و زیان برای کمک به آسیب‌پذیرترین کشورها از ناحیه تغییرات اقلیمی، کاهش سریع کربن، کاهش انتشار گاز متان به‌ویژه ناشی از تولید دام و ضایعات غذایی و افزایش آگاهی درباره نقش 31درصدی سیستم‌های غذایی در تغییرات اقلیمی، مدیریت هوشمند اقلیمی، حمایت از مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر، بهره‌‌گیری از فناوری‌های نوین برای سازگاری با تغییرات اقلیمی و توافق 40 کشور جهان برای عملیاتی‌کردن برنامه حفظ و مدیریت 15 میلیون هکتار جنگل‌های ارزشمند مانگرو را ازجمله موضوعات و تصمیمات مهم این کنفرانس دانست.

** نشست‌های کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد همواره بر کاهش گازهای گلخانه‌ای، محدودکردن گرمای زمین و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی برای جلوگیری از پیامدهای ناگوار آن بر محیط زیست و زندگی انسان‌ها تأکید داشته است. در نشست امسال (کاپ‌28) این مباحث چقدر گسترش یافت؟

امسال در کاپ28 نیز این تأکیدات ادامه داشت؛ به طوری که روزهای نخست و دوم این نشست با بیانیه‌هایی سطح بالا که در اصل راهبردهای اصلی گفت‌وگوهای بعدی را تنظیم می‌کرد، آغاز شد. این بیانیه‌ها بر اهداف کلی و ضرورت اقدام فوری بر روی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از یک سو و نیز سازگاری با تغییر اقلیم تمرکز داشتند. روز پنجم این کنفرانس نیز درباره کاهش سریع کربن بود، با تأکید بر اطمینان از اینکه پیشرفت اقتصادی پایدار و فراگیر، حفظ تعادل برای حمایت از زندگی و معیشت‌ و همچنین حفاظت از حیات زمین ضرورتی انکار‌ناپذیر است. تمرکز بر انتقال انرژی به منابع انرژی‌های تجدید‌پذیر در کنار استفاده از هیدروژن و نیز کربن‌زدایی در برخی صنایع و همچنین جلوگیری از انتشار گاز متان در صنایع نفت و گاز از موضوعات مهم روز پنجم بود. در روز ششم نشست، حضور لابی‌گران سوخت‌های فسیلی بسیار چشمگیر بود؛ به طوری که بیش از دوهزارو 400 لابی‌گر بخش مربوطه در اجلاس حضور داشتند. در همین روز، اعلام شد که فقط هفت سال از بودجه کربن باقی مانده تا دمای جهان از میزان 1.5 درجه فراتر رود و این در حالی است که سرعت انتشار کربن همچنان با شتاب بالایی در حال افزایش است. همچنین در همین روز جان کری ابتکار بین‌المللی فناوری فیوژن هسته‌ای را راه‌اندازی کرد. از سوی دیگر برنامه محیط زیست ملل متحد (UNEP) گزارش شکاف انتشار را تحت عنوان: «رکورد شکسته‌شده» (Broken Record) سال 2023 ارائه داد که در آن به‌صراحت اعلام کرد «جهان همچنان با افزایش بالای میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، در حال شکستن رکورد گرمایش جهانی برخلاف تعهد‌های داده‌شده در توافق‌نامه پاریس است و تنها راه مقابله، انجام اقدامات بلندپروازانه و همسو است».

** با وجود گزارش رکوردهای گرمایش جهانی، آیا به نظر شما تحقق هدف انتشار صفر کربن تا سال 2050 در توافق پاریس امکان‌پذیر است یا خیر؟

پرسش کاملا بجایی است. همان‌گونه که گزارش شکاف انتشار «رکورد شکسته» برنامه محیط زیست ملل متحد در کنار بسیاری از گزارش‌ها و شواهد علمی و فنی مراجع معتبر علمی نشان می‌دهد، روند کنونی میزان انتشار کربن از یک سو و نیز حرکت شتابان مصرف‌گرایی در تمام ابعاد زندگانی بشر امروزی، مستقیم و غیرمستقیم بر مصرف بیش‌از‌پیش تمام منابع از‌جمله انرژی و سوخت‌های فسیلی سایه انداخته و متأسفانه نمی‌توان چشم‌انداز روشنی را برای تحقق هدف انتشار صفر کربن از طرف کشورها تصور کرد؛ ازاین‌رو بحث متوقف‌کردن افزایش دمای کره زمین تا سقف 1.5 درجه سانتی‌گراد به‌شدت متزلزل شده و به سمت دسترسی‌نیافتن سوق می‌یابد. ما در‌حال‌حاضر شاهد تأثیرات مخرب تغییرات آب‌و‌هوایی در سراسر جهان هستیم و به‌سرعت به افزایش 1.5 درجه سانتی‌گراد در دمای جهانی نزدیک می‌شویم و این نقطه اوج بسیار مهمی است که پس‌از‌آن آسیب‌های جبران‌ناپذیری به زمین وارد خواهد شد. ما می‌دانیم که برای مهار گرمایش زمین باید چه کارهایی انجام دهیم. برای مثال انتشار گازهای گلخانه‌ای باید 43 درصد در مقایسه با سطح سال 2019 کاهش پیدا کند. با این حال اکنون مشارکت‌های ملی تعیین‌شده (NDCs) و تعهدات آب‌و‌هوایی کشورها در توافق پاریس، تنها به معنای کاهش 10درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای است که جهان را در مسیر 2.5 درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهد.

** منظور برنامه محیط زیست ملل متحد از اقدامات بلند‌پروازانه و همسو چیست؟ کمی توضیح می‌دهید؟

گزارش ارائه‌شده برنامه ملل متحد در کاپ‌28، چهاردهمین گزارش شکاف انتشار بود که به وضعیت اسف‌بار انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان اشاره داشت. با این حال بسیاری از گفته‌ها و ادعاهای کشورها، در حدود یک دهه اخیر بیشتر جنبه ادعایی داشته و در عمل فاصله زیادی با برنامه‌های مشارکت‌های ملی تعیین‌شده از سوی آنان دارد و مشارکت‌های ملی تعیین‌شده نیز از وزن و سهم مناسب و متعادلی برخوردار نیست. از سوی دیگر، کشورهای توسعه‌یافته عضو کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد و متعهد به توافق‌نامه پاریس، متعهد به کمک به کشورهای در حال توسعه در اجرای برنامه‌های کاهش تهدیدات آن هستند که به تعهدات واقعی خود عمل نکرده‌اند؛ بنابراین تمام کشورها اعم از توسعه‌یافته و در حال توسعه باید همسو و به میزان سهمی که در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند و به شکل عینی و واقعی، در اجرای برنامه‌های کاهش انتشار وارد شوند. این گزارش به‌صراحت بیان می‌کند که لزوم موفقیت در برنامه کاهش انتشار، اجرای برنامه‌های مؤثر، مفید، همسو و بلندپروازانه است تا این عقب‌ماندگی جبران شود.

**در کاپ28 حذف کامل سوخت‌های فسیلی جنجال‌برانگیز شد. این ایده موافقان و مخالفانی داشت و به طور طبیعی کشورهای نفتی و عضو اوپک در صف مخالفان بودند و در نهایت هم در بیانیه انتهایی صحبت از گذار تدریجی از سوخت‌های فسیلی شد. این اختلاف نظرها به چه معناست و چقدر می‌توان آن را جدی گرفت؟

در کاپ28، نمایندگان و وزرای حاضر، در مذاکراتی بسیار فشرده برای تقویت هدف‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای که در توافق‌نامه پاریس تعیین شده بود و همچنین برای تصمیم‌گیری درباره آینده سوخت‌های فسیلی شامل نفت، گاز و زغال سنگ تأکید داشتند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، بار دیگر بر حذف کامل سوخت‌های فسیلی برای محدودکردن افزایش دمای زمین به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد تأکید کرد و خواستار یک گذار عادلانه و منصفانه شد. سایمون استیل، رئیس بخش آب ‌و هوای سازمان ملل متحد، از مذاکره‌کنندگان خواست تا به هدف تعیین‌شده در توافق‌نامه پاریس برای محدودکردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد پایبند باشند. در پیش‌نویس بیانیه پایانی کاپ28 حذف کامل سوخت‌های فسیلی درج شده بود که با مخالفت شرکت‌های نفتی روبه‌رو شد و لابی‌های نفتی هم در این قضیه عمل می‌کردند و در نهایت در متن نهایی بیانیه، حذف کامل سوخت‌های فسیلی تبدیل شد به عبور تدریجی از سوخت‌های فسیلی. در نهایت 196 کشور جهان بر سر «ضرورت گذار از سوخت‌های فسیلی» در این نشست به توافق رسیدند که به نظرم چنین تصمیماتی با اجرای برنامه‌های جدی، اثرگذار و البته بلندپروازانه فاصله زیادی دارد.

** آیا این اختلاف‌نظر‌ها را باید به حساب آماده‌نبودن کشورهای تولیدکننده نفت برای جایگزینی انرژی‌های نو یا وابستگی آنان به درآمدهای نفتی گذاشت؟ گمان نمی‌کنم کشورهای نفتی از خیر این درآمدها به‌آسانی بگذرند؛ ضمن آنکه ملت‌ها هم باید آمادگی پیدا کنند.

باید گفت که همه این عوامل دخیل هستند؛ اما آنچه بیشترین سهم را در مخالفت کشورهای تولیدکننده نفت و گاز در بحث جایگزینی انرژی‌های نو دارد، وابستگی شدید این کشورها به درآمدهای حاصل از فروش سوخت‌های فسیلی است. بسیاری از این کشورها، با داشتن جمعیت کم و درآمد هنگفت فروش این منابع، از درآمد سرانه بسیار بالایی برخوردار شده‌اند و در چند دهه اخیر یک جامعه به نسبت مرفه را برای شهروندان خود و همچنین سود فراوانی را برای کشورهای خود و شرکت‌های نفتی و گازی فراهم آورده‌اند. از سوی دیگر به دلیل تقاضای روزافزون بازار مصرف در جهان، نیاز به منابع انرژی‌های فسیلی کماکان افزایش داشته است. البته بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت و گاز هم در سال‌های اخیر، برنامه‌های بسیار بلندپروازانه‌ای را در استفاده از انرژی‌های نو در سرزمین‌های خود و همچنین به شکل فراسرزمینی آغاز کرده‌اند تا بتوانند در آینده از اعتبار کربن بالایی برای صنایع آلاینده خود در بخش نفت و گاز برخوردار شوند. نکته مهم دیگر اینکه هنوز یک عامل محدودکننده برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در مقایسه با انرژی‌های فسیلی وجود دارد و آن گران‌بودن فناوری‌های مرتبط با آنهاست که با توسعه فناوری‌های مرتبط و ارزان، به نظر می‌رسد در آینده اقتصادی‌تر شوند.

‌**کشورهای حاضر در این نشست در حوزه کشاورزی و غذا چه مباحث و تعهداتی را مطرح کردند؟

دستور کار روز دهم اجلاس در حوزه غذا، کشاورزی و آب بود. این نخستین بار بود که موضوع کشاورزی و غذا یک روز از برنامه‌های کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد را به خود اختصاص می‌داد. بحث‌ها درباره کشاورزی، کاربرد زمین، تولید دام، مصرف غذا، ضایعات و انرژی مورد استفاده در این بخش‌ها بود. سیستم‌های غذایی جهانی نزدیک به 31 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان ساخت را به خود اختصاص می‌دهند. تعداد کمی از دولت‌ها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از سیستم‌های غذایی، اهداف عددی تعیین کرده‌اند و به طور عمده بر سوخت‌های فسیلی تمرکز کرده‌اند. در بخش انتشار، تمرکز اصلی بر کاهش انتشارات متان، به‌ویژه از تولید دام و ضایعات غذایی بود. متان ناشی از دام یکی از عوامل اصلی این انتشارات است. ضایعات غذایی نیز به‌عنوان یک منبع عمده انتشارات مطرح شد و برخی کشورها خواستار تعهدات قوی‌تر در برنامه‌های ملی آب‌‌وهوا برای رسیدگی به آن شدند. در این روز همچنین بر حسابرسی و تعیین اهداف روشن‌تر درباره کاهش انتشارات گازهای گلخانه‌ای از طریق سیستم‌های غذایی و بازکردن درهای سرمایه‌گذاری مالی در این زمینه تأکید شد. هدف از اختصاص این روز به کشاورزی و غذا در‌واقع افزایش آگاهی درباره نقش سیستم‌های غذایی در تغییرات آب‌وهوایی و اهمیت رسیدگی به تأثیر آنها بود. در همین روز وزیر کشاورزی آمریکا اعلام کرد مبلغ 20 میلیون دلار را به مباحث کشاورزی هوشمند اقلیمی اختصاص می‌دهد. بنیاد بیل و ملیندا گیتس و امارات متحده عربی نیز ۲۰۰ میلیون دلار برای کمک به کشاورزان کوچک در آفریقای جنوبی صحرا و جنوب آسیا در ساختن تاب‌آوری و سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی اهدا کردند. همچنین کشورهای متعددی تعهدات مالی به صندوق سازگاری ارائه دادند که هدف آن حمایت از اقدامات سازگاری در پاسخ به تغییرات آب و هوایی در تمامی بخش‌ها به‌خصوص بخش‌های کشاورزی و منابع طبیعی است. مهم‌ترین کمک‌کنندگان شامل آلمان، کمیسیون اروپا، ایالات متحده آمریکا و دیگران بودند، با تعهداتی که سال به سال متغیر است.

‌**درباره جنگل‌ها و محیط زیست چطور؟

روز نهم اجلاس به بحث‌های مهم محیط زیست و منابع طبیعی، اقیانوس و کاربری اراضی اختصاص یافت. ۴۰ کشور موافقت کردند که یک برنامه مدون و فشرده درخصوص حفظ و مدیریت ۱۵ میلیون هکتار جنگل‌های مانگرو را تا سال ۲۰۳۰ با سرمایه‌گذاری بالغ بر چهار میلیارد دلار به شکل مطلوب با استفاده از فناوری‌های نو عملیاتی کنند. این برنامه در راستای مقابله با تهدیدات ناشی از تغییر اقلیم است. این برنامه‌ها علاوه بر اقدامات فنی - اجرائی، دربرگیرنده تغییر و اصلاح سیاست‌های ملی در راستای حفاظت و مدیریت مطلوب این جنگل‌های ارزشمند نیز به حساب می‌آید. همچنین بانک توسعه ملی برزیل یک طرح ۲۰۵ میلیون‌دلاری برای بازسازی جنگل‌های تخریب ‌یا نابود شده در آمازون راه‌اندازی کرد که هدف آن بازسازی ۶۰ هزار کیلومتر مربع تا سال ۲۰۳۰ است. از دیگر مباحث روز نهم، تأکید بر مدیریت هوشمند اقلیمی بر عرصه‌های طبیعی در راستای اجرای برنامه‌های سازگاری با تغییر اقلیم بود.

‌**مدیریت هوشمند اقلیمی بر عرصه‌های منابع طبیعی مستلزم دستیابی به آخرین فناوری‌ها و دانش روز است. آیا در کاپ28 یا در کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد درباره انتقال فناوری‌های نوین به کشورها به‌ویژه کشورهای در حال ‌توسعه هدف‌گذاری صورت گرفته است؟

شبکه مرکز فناوری اقلیمی (CTCN) بازوی اجرائی مکانیسم فناوری کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد است که از سوی برنامه محیط زیست ملل متحد میزبانی می‌شود. این مرکز به درخواست کشورهای در حال ‌توسعه، انتقال سریع فناوری‌های سازگار با محیط زیست را برای توسعه انعطاف‌پذیر با کربن کم و آب‌و‌هوا ترویج می‌کند. این مرکز راه‌‌حل‌های فناوری، ظرفیت‌سازی و مشاوره درباره چارچوب‌های راهبردی، قانونی و نظارتی متناسب با نیازهای هر کشور را با بهره‌گیری از تخصص شبکه جهانی شرکت‌ها و مؤسسات فناوری ارائه می‌کند. نمایندگان کشورها با عنوان «مرجع صلاحیت‌دار ملی فناوری‌های اقلیم» (National Designated Entity(NDE)) شناخته می‌شوند. این مراجع صلاحیت‌دار ملی از سوی کشورها به کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد معرفی می‌شوند و وظیفه اصلی آنها برقراری ارتباط با شبکه مرکز فناوری اقلیم((CTCN به‌ منظور ارسال درخواست فناوری‌های سازگار با محیط زیست، توسعه و انتقال آنها به کشورهای در‌ حال‌ توسعه است. علاوه بر آنچه ذکر شد تصمیم‌های خوبی در کاپ28 گرفته شد که از آن جمله می‌توان به تعهد آمریکا به کشاورزی و جنگل‌داری هوشمند اقلیمی و همچنین سرمایه‌گذاری‌های نوآورانه برای راه‌حل‌های آب‌وهوایی اشاره کرد. آمریکا در این نشست اعلام کرد حدود ۲۰ میلیارد دلار از تولیدکنندگان در پیاده‌سازی روش‌هایی که انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند و ظرفیت جذب کربن خاک را افزایش می‌دهند، اختصاص می‌دهد. همچنین یک برنامه جاه‌طلبانه از سوی سازمان خواروبار ملل متحد ارائه شد که هدف آن تبدیل سیستم‌های کشاورزی جهان از منبع تولید کربن به منبع ذخیره کربن با استفاده از فناوری‌های روزآمد و سیستم‌های هوشمند اقلیمی تا سال ۲۰۵۰ است.

‌**برای کشورهای متضرر از تغییرات اقلیمی و آب‌و‌هوایی چه تصمیماتی گرفته شد؟

شاید یکی از مهم‌ترین مباحث و تصمیات کلیدی در همان روز ابتدایی «موضوع صندوق ضرر و زیان» بود؛ صندوقی که در اجلاس کاپ‌27 برای کمک به فقیرترین و آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان که از فجایع اقلیمی ضربه خورده‌اند، ایجاد شده است. هدف از تشکیل این صندوق، پیگیری هزینه‌های در حال افزایش ناشی از شرایط اقلیمی شدید و فاجعه‌های تدریجی مانند افزایش سطح دریا، اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها و ذوب‌شدن یخچال‌ها خواهد بود. در همان روز کشورهای امارات متحده عربی و آلمان هریک متعهد به حمایت مالی صد میلیون‌دلاری در این صندوق شدند و سپس بسیاری از کشورها نیز مبالغی را اعلام کردند.

‌**شما به انتشار «گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت» در بخش سیستم غذایی اشاره کردید. می‌دانیم تولید گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت که شرایط اقلیمی جهان را به هم می‌زند، فقط به سیستم غذایی ختم نمی‌شود. جنگ‌هایی که در گوشه‌و‌کنار جهان با اهداف گوناگون به راه می‌افتد و منجر به تخریب سرزمین و انتشار گازهای مخرب می‌شود هم در بحث‌های تغییر اقلیم جا دارد. این‌طور نیست؟

به ‌طور یقین همین‌طور است. اگر به میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین در هشت تا 9 دهه اخیر نگاهی بیندازیم، ملاحظه می‌کنیم در چند بازه زمانی مشخص برای مثال از سال 1939 میلادی تا 1945 میلادی یعنی زمان جنگ جهانی دوم، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای به میزان درخور‌توجهی افزایش یافته و بعد از جنگ‌ این میزان انتشار‌ کاهش داشته است. اما به مرور زمان با افزایش جمعیت و دوره بازسازی اروپا پس از جنگ جهانی دوم، دوباره روند انتشار گازهای گلخانه‌ای افزایشی می‌شود. در زمان حمله کشورهای عضو ناتو به عراق در دهه 1990 و موضوع آتش‌سوزی چاه‌های نفت کویت نیز میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای منطقه‌ای به شکل شایان‌ توجهی افزایش پیدا کرد؛ اینها مستنداتی هستند که نشان می‌دهند بروز جنگ‌ها و چنین فجایعی بر اقلیم و تخریب سرزمین اثرگذار است.

‌**اجازه دهید به جزئیات بیشتری از مذکرات و تصمیمات کشورها در کاپ28 بپردازیم. این کنفرانس بر چه موضوعات مهم دیگری تمرکز داشت؟

در این کنفرانس 49 وزیر بهداشت حضور داشتند و تصمیمات مهمی مانند هم‌گرایی در تصمیمات اتخاذشده درباره اثرات ناشی از تغییر اقلیم بر سلامت را هدف‌گذاری کردند و مقرر شد نتایج آن در نشست سال آینده سازمان جهانی بهداشت ارائه شود. از دیگر اتفاقات مهم، اعطای کمک‌های مالی امارات، بلژیک و بنیاد بیل گیتس به مباحث سلامت و تغییر اقلیم بود. روز چهارم و پنجم این نشست مربوط به مباحث مهم مالی، اقتصادی و تجاری، صنعت، انرژی و انتقال فناوری‌های مرتبط با تغییر اقلیم بود که در آن بحث‌هایی درباره تغییرات اساسی مورد ‌نیاز در سیستم‌های مالی و تجارت برای دستیابی به اهداف جهانی آب‌وهوایی مطرح شد. این مباحث شامل پرداختن به کارآمدی و عدالت سیستم‌های مالی جهانی و شبکه‌های تجاری بین‌المللی از نظر دسترسی و مقرون به صرفه بودن تأمین مالی آب‌‌و‌هوایی بود. در همین روز موضوعات برابری جنسیتی، پاسخ‌گویی، انرژی و صنعت و نقش جوامع بومی که با داشتن پنج درصد از جمعیت زمین، حفاظت 80 درصد تنوع زیستی را عهده‌دار هستند‌ نیز مورد بحث و تبادل‌ نظر قرار گرفت.

‌**برای آخرین پرسش، چه ارزیابی‌ای از اثرات ناشی از تغییرات اقلیمی به‌ویژه در بخش کشاورزی و منابع طبیعی کشورمان دارید و ایران چگونه می‌تواند مشارکت و همکاری‌های خود را با کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد گسترش دهد؟

اثرات مخرب ناشی از تغییر اقلیمی در کشورمان در بخش‌های مختلف کشاورزی، عرصه‌های گوناگون منابع طبیعی و همچنین بر میزان منابع آب سطحی و زیر‌سطحی مشاهده می‌شود. بروز سیل‌های مخرب از یک‌ سو و گسترش خشکسالی‌های طولانی‌مدت، کم‌آبی و فرونشست زمین، همه و همه علاوه بر آنکه تهدیدی اثرگذار برای حفاظت از تنوع زیستی گیاهی و جانوری کشور محسوب می‌شود، تولیدات انواع مواد غذایی را هم به چالش خواهد کشید و به ‌طور قطع و یقین تهدیدی بزرگ برای امنیت غذایی این سرزمین به ‌شمار می‌رود. اما در پاسخ به بخش دوم پرسش شما باید به این حقیقت اشاره کرد که همکاری ایران با کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد در بازه‌های زمانی مختلف با فراز‌و‌فرودهایی همراه بوده است. در‌نهایت معتقدم این همکاری‌ها باید به شکل بسیار جدی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی ادامه یابد و پذیرش موافقت‌نامه پاریس، اصلاح برنامه‌ها، راهبردها، سیاست‌ها و پروژه‌های اجرائی ملی در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با تغییرات اقلیمی طی یک بازه زمانی کوتاه‌مدت و به شکل منسجم و برنامه‌ریزی‌شده و با حمایت کامل سه قوه حاکم بر کشور ضرورتی انکار‌ناپذیر محسوب می‌شود.